Historias do barro
Nesta sección, iremos contando pequenas historias relacionadas co mundo da olaría luguesa escritas por Orlando Viveiro Veiga. Estate atento!
“Gramando encol das barrigas”
Era a maña utilizada pola xente de Bonxe para colocar as pezas no forno das olas. De tal modo e maneira facía Manuel do Poteiro, músico e cacharreiro, quen comenzara darlle á róda cando tiña quince anos e traballara no oficio parte da súa cumprida existencia. Pasada a festa do “Sanamede” arrincaban o barro, durante os días enxoitos da canícula, e vendían polas feiras da comarca. Os recordos saían da súa boca mentres nós gozabamos os tesouros das historias.
“Dous fornos en Roxofrei”
Neste pequeno lugar de Santa María de Loureiro atopamos dous dos fornos, entre a escasa media ducia que se conserva. O Señor Pedro de Lulle posuíra vivenda, hoxe arruinada, situada fronte do primeiro deles, onde cocían as pezas que ía vender ás feiras de Castroncán e da Ponte de Lóuzara. Do segundo unicamente sabemos os nomes polos cales resulta coñecido: o forno de Xulián ou do Tío Ramón. Testemuñas ambos que conservan a historia dos louceiros de Samos.
“Un peto que conta historias”
No museo etnográfico “Parladoiro” (Matela- Outeiro de Rei), podemos ver un fermoso peto feito por un mestre cacharreiro da escola mindoniense. Na base da peza aparece riscada a seguinte lenda: D. FREIRE / MONDOÑEDO. O cacharro resulta autoría de Tito Freire (Delfín Freire Díaz), afamado artesán que xunto con seu irmán Pascual Freire (Vendaval o Novo) traballaron no obradoiro de seu pai: Xosé Ramón Freire (Vendaval o Vello), recoñecido cacharreiro e grande amigo do escritor Álvaro Cunqueiro.
“A mestra de Campoverde”
Falarmos do barro en Gundivós trae á memoria de nós os nomes míticos das persoas que realizaron as fermosas pezas que hoxe vemos e gozamos sorprendidos por tanta beleza. Unha muller voltara da emigración para retomar este oficio. Recolleu con valentía a testemuña dos vellos artesáns e foi quen de conservar ao longo dos anos a tradición e as antigas formas. O seu nome figura agora con méritos propios no máis alto do listado: Obdulia de Campoverde.
“Na tribo de Manuel María”
O poeta chairego visitara, cando era neno, os obradoiros de seus veciños os irmáns Francisco e Manuel do Cantón e do Señor Xan de Cápete. Estes oleiros deixaban argallar na róda, e agasallaban con algunha taciña, ó cativo da Casa de Hortas.
Manuel María estaba orgulloso de ser dunha terra de cacharreiros, coñecía e trataba a moitos deles. En ocasións tivera acompañado a súa nai até Bonxe onde mercaban pezas elaboradas no obradoiro do señor Manuel do María. [Extracto retrato: Xabier Pousa].
“O Parente de Xoán Montes”
Un dos últimos cacharreiros de Samos fora o señor Manuel María da Casa de Capón quen posuíra obradoiro e forno no enclave de Lamartín, freguesía de Sta. María de Loureiro. Este artesán era familia do coñecido músico Xoán Montes Capón, autor dun importante número de composicións onde musicara poemas de autoras e autores relevantes. Entre elas: “Negra Sombra” , de Rosalía de Castro, e “Unha noite na eira do trigo” de Curros Enríquez.
“Os cacharros de Cunqueiro”
Conta o escritor mindoniense Xe Freire, fillo do artesán Tito Freire, como D. Álvaro posuía unha especial querencia pola arte dos cacharreiros até o punto de que consideraba o oficio moi achegado á divindade. Tamén apunta que Cunqueiro se laiaba de non ser quen, a pesar do patronímico, de posuír a habelencia necesaria para facer chegar ó forno algunha das pezas que tentara realizar, no obradoiro de Vendaval o Vello, as cales saían torcidas e todas esburacadas.
“O encanto da Pena da Moura”
Mentres andaba por Gundivós, recollendo historias para o seu fermoso libro “Viaxe ás terras encantadas de Lemos” (A Nosa Terra / 1999), o escritor Lois Diéguez, tivera ocasión de visitar o obradoiro de Agapito González. Xunto deste coñecido cacharreiro mercara un escurrecubas, tamén coñecido polo nome de barcal, e recollera información sobre a chamada Pena da Moura: un penedo humanizado situado nun outeiro preto da ponte que permite cruzar o regato de Mourentán, camiño de Campoverde.
“Este vaise i aquel vaise..”
A lacra da emigración significa unha sangría para Galiza. Tamén afectou ó gremio dos artesáns cacharreiros. No caso de Mondoñedo, marcharan dous dos máis insignes: Pascual Freire e Paquito de Benino de Xan Flores. O primeiro marchara a Uruguai en 1957, onde exercera maxisterio na Escola de Bellas Artes de Montevideo. O outro, Francisco Flores, “o mellor de cantos había no seu tempo en Mondoñedo” segundo o cronista Lence-Santar, emigrara á Arxentina alá polo ano 1909.