Ver o Invisible (Instalación)

Minerais vistos de preto a través de diferentes técnicas analíticas

Técnica mixta (fotografías dixitais de minerais, imaxes por microscopía petrográfica, óptica e electrónica e por fluorescencia de raios X en placas petri)
VER O INVISIBLE, 2023
Monica Mura
Instalación site-specific

“Ante a escuridade, luz (plantexamento)

Ante a dúbida, pensamento (metodoloxía)

Ante a inquedanza, descubrimento (resultados)

E ao mirar de preto, sinte” (concluíndo)

Oscar Lantes Suárez, 2019

MICROSCOPIA PETROGRÁFICA

As propiedades ópticas dos minerais utilízanse para a súa identificación con microscopía petrográfica. Esta técnica emprega a luz polarizada (modo nícoles paralelos) ou dobremente polarizada (modo nícoles cruzados) que atravesa unha mostra rochosa cortada en láminas de 30 micrómetros de grosor.

Asbesto (grupo de minerais silicatados fibrosos: actinolita, grunerita, antofilita, crisotilo, crocidolita, tremolita).
Auxita (Ca,Na)(Mg,Fe,Al,Ti)(Si,Al)₂O).
Estaurolita (Fe,Mg,Zn)₂Al₉(Si,Al)₄O₂₂OH₂).
Hornblenda (Ca₂(Mg,Fe,Al)₅(Al,Si)₈O₂₂(OH)₂).
Labradorita ((Ca,Na)(Si,Al)₄O₈).
Mármore (CaCO₃).
Olivina ((Mg,Fe)₂SiO₄).
Granito do dolmen de Axeitos (cuarzo, feldespato, plaxioclasa e micas).
Granito do dolmen de Cabaleiros (cuarzo, feldespato, plaxioclasa e micas).
Granito de Corrubedo (cuarzo, feldespato, plaxioclasa e micas).

2-7: Colección de láminas delgadas de Voigt & Hochgesang-Göttingen (1905). Collections de Coupes minces de mineráux et de roches à l´usage des Écoles et des débutants. (Dpto. Edafoloxía e Química Agrícola, Facultade de Farmacia, USC).

8-10: Láminas delgadas elaboradas por Grupo de Estudos Medioambientais Aplicados ao Patrimonio Natural e Cultural (GEMAP). (Benita Silva Hermo et al. Dpto. Edafoloxía e Química Agrícola, Facultade de Farmacia, USC).

Fotografado das láminas: Beatriz Prieto Lamas (USC). Dpto. Edafoloxía e Química Agrícola (USC).

PROXECTOR DO SÉCULO XX

Proxector Ernst Leitz, Wetzlar (Typ: VC, nº 5943) principios de século XX utilizado para visualizar diapositivas xeolóxicas e de historia natural (Colección Instrumental, MHN).

Proxección: diapositiva nº 4

Diorita: plaxioclasa, biotita, hornblenda, cuarzo e apatito. Cordilleira dos Vosgos, Le Hohwald, Francia. Pertence á caixa da colección de 25 diapositivas de Voigt & Hochgesang-Göttingen (1905). Sammlungen von mineralien und gesteinen. Spezialkatalog für schulen und Anfänger.

Restauración: Eduardo Gómez, Bargo, Manuel Cutrín Lobato e Xoana Pintos Barral.

Exposto anexo: caixa mostras de rochas ornamentais (principalmente mármores) do seculo XX (Colección Instrumental, MHN).

MICROSCOPÍA ÓPTICA

Coa microscopía estereoscópica, un tipo de microscopía óptica, revélanse rechamantes cristalizacións de minerais moi diminutos, dificilmente apreciables a simple vista.

Vananidita (Pb₅(VO₄)₃Cl). Mibladen, Marruecos. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR81. Sen dúbida, Mibladen representa un dos mellores xacementos deste mineral. Xera fermosos cristais entre amarelo e vermello, a partir de sulfuros de plomo por alteración, con cristais de hábito prismático, aínda que neste xacemento dominen as formas tabulares. Pode chegar a ser fonte de vanadio e plomo.
Strunzita (Mn²⁺Fe³⁺₂(PO₄)₂(OH)₂·6H₂O). Vía rápida do Morrazo, Meira Moaña, Pontevedra. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2017. Código AR: CRV32. A strunzita é un fosfato hidratado de Fe e Mn que se forma a partir da alteración hidrotermal de fosfatos primarios en pegmatitas de elementos raros. Mineral importante no mundo do coleccionismo. Ten interese científico pois indica as condicións de alteración desta pegmatita.
Morenosita (NiSO₄ · 7H₂O). Cabo Ortegal, Praia de Teixidelo, Cedeira, A Coruña, Galicia, España. Doada por Fernando Vila López no ano 2022. Código AR: GMX03. Mineral que cristaliza a partir de sulfuros de níquel que se atopan entrecrecidos con sulfuros de cobre e de ferro mineralizados en vetas de piroxenitas. En condicións de humidade e oxidativas o sulfuro de ferro transfórmase no sulfato de níquel heptahidratado (morenosita).
Anatasa (TiO₂). Maciñeira, As Pontes de García Rodríguez, A Coruña. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR18. A anatasa pode ser un mineral primario como ocurre neste xacemento, ou ben ter orixen secundaria, pola alteración de minerais primarios como a titanita (xacementos de Ponteareas ou Pontrevedra, por exemplo). Pode representar unha fonte de mena de titanio, con múltiples usos na vida cotiá, entre eles en pezas médicas, pola biocompatibilidade e non presentar corrosión en tecidos vivos.
Dolomita (CaMg(CO₃)₂). Tremor de Arriba, Igueña, León. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR19. A dolomita en rochas sedimentarias pode ser un mineral único nesa litoloxía, pola precipitación de carbonatos en augas ricas en Mg. Neste caso, a inxección de fluídos magmáticos silíceos entre a rocha adxacente e posteriores procesos de alteración hidrotermal favoreceron a circulación de augas ricas en Mg e carbonato, precipitando entre o cuarzo en forma de pseudocubos laranxas.
Azurita (Cu₃(CO₃)₂(OH)₂) e malaquita (Cu₂CO₃(OH)₂). La Profunda, Cármenes, León. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR21. A azurita, xunto coa malaquita, son os clásicos carbonatos que precipitan en oquedades de rochas ricas en sulfuros de cobre. A actividad hidrotermal actúa sobre os sulfuros, que en fluidos ricos en carbonatos e en determinadas ocasións precipitan ou pseudomorfizan como cristais prismáticos de intensa cor azul.
Crisótilo (Mg₃Si₂O₅(OH)₄). Cabo Ortegal, Herbeira, Cariño, A Coruña. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR47. Este mineral é unha das 3 formas cristalinas nas que se presenta a serpentina, neste caso, cun hábito filamentoso, en paralelo, o que lle da un aspecto fibroso. É típico de áreas con rochas ultrabásicas, típicas das xeradas nas dorsais oceánicas.
Rútilo (var. sagenita) (TiO₂). Estrada de Xermade a Viveiro. Muras, Lugo. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR50. Neste caso concreto, o exemplar ofrece preciosas maclas de rutilo, entre fisuras do cuarzo que alberga a cianita ou distena, pola alteración durante o metamorfismo rexional de minerais primarios con Ti. Neste caso, entre a súa paraxénese destacan láminas de ilmenita, outro óxido de Ti que tamén inclúe Fe.
Escolecita (Ca(Si₃Al₂)O₁₀·3H₂O). Montaña Blanca, Aguete, Gran Canaria, Las Palmas. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR65A. A escolecita é un dos minerais que compoñen o grupo de silicatos coñecido como zeolitas, cunhas cualidades de absorción que os fan moi interesantes para incorporar a sistemas de filtración. Neste caso, en pequenas bolsadas da roca volcánica, xéranse cristais prismáticos, que normalmente asócianse con outras zeolitas como analcima ou chabazita.
Turquesa (CuAl₆(PO₄)₄(OH)₈·4H₂O). Punta de Montalvo, Montalvo, Sanxenxo, Pontevedra. Doada por Ximo Company Boronat no ano 2017. Código AR: XIM62. Mineral que crece ligado ás variscitas que cristalizan en vetas de lousas, a cor máis azulada permite identificar á turquesa, se ben poden chegar a alcanzar ambos minerais coloracións intermedias que dificultan a súa identificación de visu. En análise química, a detección de cobre é suficiente para distinguila da variscita.
Cacoxeno ((Fe³⁺)₂₄AlO₆(PO₄)₁₇(OH)₁₂·75H₂O). Monte Agudelo ou Monte Ermelo, Moaña, Pontevedra. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR69. . O cacoxeno é un fostato de Al e Fe hidratado como resultado das últimas etapas de alteración de filóns pegmatíticos de elementos raros, ricos en fosfatos primarios tipo sarcópsido ou graftonita. Forma agregados esféricos constituidos por cristais prismáticos hexagonais en disposición radial, o que lles da un aspecto de cor intensa amarela ou vermella e brilo sedoso. Ten interés científico e de coleccionismo.
Torbenita (Cu(UO₂)₂(PO₄)₂ · 8-12 H₂O). Canteira Santa María, Monte Galiñeiro, Santa María de Chaín, Gondomar, Pontevedra. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2016. Código AR: CAR83. A torbernita, de hábito tabular e característico cor verde (ou metatorbernita cuando leva bastante tiempo en coleccións, con pérdida de moléculas de agua), dase nas etapas finais de alteración hidrotermal (meteorización) de pegmatitas de elementos raros, acompañando ao gossam. Neste xacemento pódese confundir con autunita, que ás veces pode ser verde (o habitual é amarelo), pero a torbenita caracterízase por non presentar fluorescencia á luz ultravioleta.
Espesartina ((Mn²⁺)₃Al₂(SiO₄)₃). Muras, Lugo. Doada por Carlos J. Rodríguez Vázquez no ano 2017. Código AR: CRV29. Esta especie mineral do grupo dos granates, caracterízase pola súa ton alaranxada, dada por la cantidade de Mn na súa composición, poa incorporación deste elemento a raíz dos fluidos durante as etapas de enfriamiento deste filón de cuarzo. Exemplares máis grandes poden ser localizados na mina de Penouta, en Ourense.

Mostras minerais analizadas: Colección RIAIDT (Área de Infraestruturas de Investigación, USC) por doazón de: Carlos Rodríguez Vázquez (1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13), Fernando Vila López (3) e Ximo Company Boronat (10).

Microfotografías: Mercedes Rivas Cascallar (Unidade de Microscopía Electrónica e Confocal e de apoio ás Especialidades Biolóxicas, USC).

MICROSCOPÍA ELECTRÓNICA

Imaxes de microscopía electrónica realizadas na USC de diversos minerais pouco frecuentes en Galicia. Esta técnica deixa ver cristalizacións a escalas de micrómetro e complementariamente permite identificar a composición química do mineral.

Anatasa (TiO₂) en pegmatitas de Salceda de Caselas. Pontevedra. A anatasa é un mineral importante como fonte de titanio cando aparece en alta concentración en xacementos. En Galiza é un mineral raro, se ben abundante nos xacementos onde aparece, preferentemente de granitos variscos do este galego e pegmatitas. Aparece con tamaño micrométrico en formas ou hábitos octaédricos ou cadrados planos, neste último caso, como un efecto da falta de pirámide nos seus extremos (truncado). Ten interese industrial e de coleccionismo. Códigos AR: 01-XTR108-1, CHA05.
Röntgenita-Ce (Ca₂(Ce,La)₃(CO₃)₅F₃) en granito do batolito de Porriño. Salceda de Caselas. Pontevedra. É un carbonato moi raro no mundo, en Galiza, previamente citado na Canteira Cillarga. Soe estar asociado por intercrecemento a outros minerais da familia como a Parisita-Ce e a Bastanaesita-Ce. Este exemplar atopado no batolito de Porriño preséntase como semiesferas de 20 µm de diámetro de cor amarelo dourado. É o resultado dunha alteración hidrotermal propílica de granito. Na súa composición, parte do cerio e do lantano están substituídos por outras terras raras co cal dota a este mineral dun amplo interese para as novas tecnoloxías. Ten interese industrial, científico e de colección. Códigos AR: 02-XTR131-1, CHA03b.
Titanita (CaTiSiO₅) sobre granitos do batolito de Porriño. Pontevedra. É unha das fontes principais de titanio. Presenta cores variables e é moi abundante en Galiza. Os mellores exemplares cristalizados atópanse no batolito de Porriño, se ben, presentandose como pequenos cristais independentes ou agrupados como bolas. Ten interese industrial e de coleccionismo. Códigos AR: 03-101-01, CHA08.
Cacoxeno ((Fe³⁺)₂₄AlO₆(PO₄)₁₇(OH)₁₂·75H₂O) sobre pegmatitas de Moaña. Pontevedra. Fosfato de ferro e aluminio produto da alteración hidrotermal tardía de pegmatitas de elementos raros. Habitualmente está asociado a estas pegmatitas con fosfatos primarios de ferro e manganeso tipo trifilita, sarcópsido e graftonita. Preséntase como pequenas esferas de cristais fibrosoradiados de cor amarela dourada. Ten interese científico e de coleccionismo. Códigos AR 04-30-01, 04-RAQ01-1, CHA09.
Strengita (Fe³⁺PO₄·2H₂O) en pegmatitas de elementos raros. Moaña. Pontevedra. Fosfato de ferro produto de alteración hidrotermal tardío de pegmatitas con fosfato. Cristaliza como prismas que se agregan para formar en ocasións esferas de cor violeta rosada. Ten interese científico e de coleccionismo. Códigos AR: 05-76-01, CHA10.
Rhabdofana-Ce (Ce(PO₄)·0,6H₂O) en granitos do batolito de O Porriño. Pontevedra. Fosfato de cerio produto da alteración hidrotermal de minerais primarios de terras raras coma monacita de cerio como os atopados na canteira Cillarga, Ponteareas, Pontevedra. Este exemplar pertence ao batolito de O Porriño. Ten interese científico e de coleccionismo. Códigos AR: 06-CILL100AR, CHA07.
Xenotima-Y ((Y,Yb)PO₄) en granitos de Ponteareas. Pontevedra. Fosfato primario de itrio que aparece abundantemente pero con pequeno tamaño en granitos do oeste galaico. É a mena principal de itrio. É un mineral magmático máis en ocasións pode disolverse en condicións hidrotermais e voltar a cristalizar como tal sendo nestes casos cando se presentan os maiores e mellor definidos cristais. Morfoloxías predominantes de prismas tetragonais rematados en pirámides. Soe aparecer intermezclado con outros minerais de terras raras. Ten interese industrial, científico e de colección. Códigos AR: 07-4-03, CHA06.
Estilbita-Ca ((Na,Ca)n(Si₂₇Al₉)O₇₂·28H₂O) en pegmatitas de Salceda de Caselas .Pontevedra. Silicato do grupo das ceolitas. Aparece con frecuencia e con bo tamaño en áreas volcánicas. En Galiza, ocasionalmente, pode aparecer en pegmatitas graníticas sometidas á alteración hidrotermal nas súas últimas fases, como neste caso, onde aparecen cristais tabulares alargados de cor amarelo sobre moscovita. Ten interese científico e de coleccionismo. Códigos AR: 08-XTR75-1, CHA02.
Apatito-Ca-F (Ca₅(PO₄)₃(F,Cl,OH)) en pegmatitas de Salceda de Caselas. Pontevedra. É o fosfato máis frecuente en calquera tipo de rocha, chegando a considerarse un mineral primario. Neste caso, os cristais analizados son pequenos prismas hexagonais resultado dunha alteración propílica que se desenvolve en ocos da disolución de plaxioclasas ou crecidos sobre feldespato ou outros minerais secundarios coma a epidota. Ten un interese industrial, científico e de coleccionismo. Códigos AR: 09-XTR126R-1, CHA04.
Jahnsita-Ca-Mn-Mn (CaMn²⁺Mn²⁺₂Fe³⁺₂(PO₄)₄(OH)₂·8H₂O) en pegmatitas de elementos raros. Moaña. Pontevedra. Fosfato de calcio e manganeso formado como resultado dunha actividade hidrotermal tardía. Aparece en pegmatitas de fosfatos de ferro e manganeso, en especial, detectyados en Moaña. Os cristais son prismáticos, de pequeno tamaño e amarelos. Ten interese científico e de coleccionismo. Códigos AR: 10-1-02, CHA

Mostras minerais analizadas: Colección RIAIDT (Área de Infraestruturas de Investigación. USC) por doazón de Carlos José Rodríguez Vázquez.

Fotografía Microscopía electrónica de Barrido: Raquel Antón Segurado (Unidade de Microscopía Electrónica e Confocal e de apoio ás Especialidades Biolóxicas, USC) e Carlos José Rodríguez Vázquez.

Fotografía peza mineral: Mónica Mura.

Procesado fotográfico: Mónica Mura.

Documentación mineral: Carlos Rodríguez Vázquez.

COMPOSICIÓN ELEMENTAL

Os minerais teñen unha composición química definida. Técnicas como a fluorescencia de raios X permiten identificar espacialmente e cuantificar os elementos químicos que forman o mineral.

Análises de fluorescencia de raios X (Área de Infraestruturas de Investigación, USC):

Rutilo (TiO₂) sobre anfibolita. Santo Estevo de Negros, Redondela, Pontevedra. Ferro e calcio en amarelo (anfíboles e outros minerais melanócratos). Titanio en rosa (rutilo). Código AR: CAR 98. Este rutilo atópase en anfibolitas como grandes cristales prismáticos, incluso maclas en V, de intensa cor vermella obscura e brilo metálico, acompañando a cristais de riebeckita.
Turmalina (var. chorlo) (NaFe²⁺₃Al₆Si₆O₁₈(BO₃)₃(OH)₃OH) sobre microclina (KAlSi₃O₈) . Canteira de Cillarga, Xinzo, Ponteareas, Pontevedra. Potasio e calcio en negro (feldespatos e plaxioclasas). Aluminio, silicio, ferro e sodio en lila (chorlo). Código AR: CAR09. Esta especie do grupo das turmalinas, rica en Fe, formouse en vacuolas de filóns e granitos calcoalcalinos do Plutón de Porriño (coñecidas como cavidades miarolíticas). Nestos ocos, que poden chegar a alcanzar grandes dimensións, o chorlo acompáñase de cristais primarios de cuarzo e microclina de grandes dimensións. Sobre eles desenvólvense outros mineraies secundarios resultantes da alteración hidrotermal.
Cuarzo (SiO₂) e microclina (KAlSi₃O₈). Canteira de Cillarga, Xinzo, Ponteareas, Pontevedra. Aluminio e potasio en cor sepia (microclina). Silicio en fucsia (cuarzo). Código AR: CAR26. Ambos minerais son os principais constituíntes do coñecido como granito Rosa Porriño, onde a abundancia de pequenos ocos e cavidades miarolíticas favorecen o desenvolvemento de grandes cristais. A alteración hidrotermal posterior, favorecerá a precipitación doutras belas cristalizacións minerais como albita, moscovita e clorita (chamosita, neste caso).
Esfalerita (ZnS) con cuarzo (SiO₂). Mina de Rubiais, Pedrafita do Cebreiro, Lugo. Silicio en amarelo (xisto cuarcítico). Zinc e xofre en azul (esfalerita). Código AR: CAR56. A mina de Rubiais en O Courel foi unha das minas importantes galegas no subministro de zinc e chumbo no mercado no pasado. Explotábanse menas de galena e principalmente de esfalerita. O mineral é de cor parda obscura, e aparece cementando fisuras pizarrosas, cuarcíticas ou calizas, sendo estas últimas a ganga principal.
Hureaulita ((Mn,Fe)₅(PO₄)₂(HPO₄)₂·4H₂O). Monte Agudelo, Moaña, Pontevedra. Manganeso, ferro e fósforo en rosa (hureaulita). Outros elementos químicos en negro. Código AR: CAR57. A hureaulita é outro clásico fosfato de Mn durante a alteración hidrotermal de fosfatos primarios en pegmatitas de elementos raros. Forma belos cristais alaranxados de hábito prismático do sistema monoclínico. Soe estar acompañado de outros fosfatos de Fe e/ou Mn como rockbrigeíta, mitridatita, strengita, strunzita…
Ilmenita (FeTiO₃) sobre cuarzo (SiO₂). Hermide, Candeán, Redondela, Pontevedra. Silicio en rosa (cuarzo). Titanio e ferro en azul (ilmenita) Código AR: CAR97. A ilmenita preséntase en hábitos tabulares, sendo moi raro poder encontrar cristais, aínda que é posible, de aspecto hexagonal tabular. Son de cor negro, de brilo submetálico. Neste caso, o mineral precipitou en fisuras de anfibolitas. Cando aparece en grandes concentracións pode ser mena de Ti. Aplicado a aliaxes metálicas aporta lixereza e resistenza á corrosión en automóbiles, aeronaves, próteses médicas, móbiles…
Escapolita ((Na,Ca)₄(Si,Al)₁₂O₂₄(Cl,CO₃,SO₄)) sobre granulita. Complexo de Cabo Ortegal en Cedeira, A Coruña. Silicio en gris azulado (cuarzo). Calcio en fucsia (escapolita). Código AR: COO8. As escapolitas aparecen como filóns de grandes dimensións sobre granulitas e tamén diseminadas sobre carbonatitas en Cabo Ortegal, sendo pouco frecuente atopalo en abundancia noutros puntos do pais.
Calcita (CaCO₃). Becerreá, Lugo. Calcio en azul (calcita). Outros elementos en amarelo. Código AR: CRV02. A calcita é constituínte de rochas monominerais como calizas, e está presente noutro gran número de rochas principalmente metamórficas e sedimentarias. A súa presenza é posible tamén en rochas graníticas como mineral secundario. É un dos minerais fundamentais para elaborar cemento. Tamén ten un uso extendido para a corrección de solos e nas industrias metalúrxicas e do vidro.
Morenosita (NiSO₄·7H₂O) sobre piroxenita. Complexo de Cabo Ortegal. Cedeira. A Coruña. Magnesio en gris (serpentinas e piroxenos). Cromo en amarelo (óxidos de cromo). Cobre e níquel en azul (morenosita e sulfuros de cobre e níquel). Código AR: FRAN17a. Mineral que cristaliza a partir de sulfuros de níquel que se atopan entrecrecidos con sulfuros de cobre e de ferro mineralizados en vetas de piroxenitas. En condicións de humidade e oxidativas o sulfuro de ferro transfórmase no sulfato de níquel heptahidratado (morenosita).
Vesubiana (Ca₁₀(Mg,Fe)₂Al₄(SiO₄)₅(Si₂O₇)₂(OH,F)₄) con cuarzo (SiO₂) en pegmatitas sobre granulitas. Pegmatitas en granodioritas do Monte Xiabre en Vilagarcía de Arousa, Pontevedra. Silicio en gris (cuarzo). Calcio e ferro en azul-lila. Outros elementos químicos en fucsia. Código AR: XIM86. A vesubiana é un mineral típico de skarns, formando cristais tetragonais prismáticos. Na praia de Montalbo (Pontevedra), aparece un filón de rocha calcosilicatada onde abunda a vesubiana, acompañada de cuarzo prasio e o granate espesartina.

Mostras minerais analizadas: Colección RIAIDT (Área de Infraestruturas de Investigación, USC) por doazón de: Carlos Rodríguez Vázquez (1, 2, 3, 4, 5, 6, 8), Francisco Canosa Martínez (7, 9) e Ximo Company Boronat (10).

Fotografías de fluorescencia de raios X: Oscar Lantes Suárez (Unidade de Arqueometría e de Caracterización de Materiais, USC) e Guillermo Zaragoza Vérez (Unidade de Raios X, USC).

Fotografías das pezas minerais: Mónica Mura.

CONTIDOS ADICIONAIS

Introducción á Microscopía Petrográfica

Técnica que utiliza o microscopio petrográfico para o estudo e caracterización de rochas naturais e os seus minerais, aínda que tamén se emprega para o estudo doutros materiais como áridos, morteiros, cerámicas, etc.

O microscopio petrográfico é un microscopio de polarización, onde se coloca a mostra a estudar sobre unha platina xiratoria e se ilumina dende abaixo, utilizando así luz transmitida. A mostra a estudar é unha sección dunhas 30 μm de espesor da rocha ou material pola que se fai pasar a luz. O microscopio conta, entre outras lentes con dous polarizadores, que fan que a luz vibre nunha soa dirección, e que se poidan cruzar perpendicularmente, o que axuda na identificación dos distintos minerais e a observación das súas propiedades ópticas. Os minerais que non transmiten a luz, é dicir, os minerais opacos, como por exemplo, os metálicos, poden estudarse con luz reflexada para maior detalle. O microscopio permite instalar diferentes obxectivos para estudar a mostra a distintos aumentos, normalmente entre x2,5 y x50.

Con esta técnica estudase a composición e textura da rocha, é dicir:

Os minerais que a compoñen (identificación, %, tamaño, forma, alteracións…)
Espazos vacíos como fisuras, poros ou oquedades (disposición, %, tamaño, recubrimentos ou recheos, etc.)
A relación e disposición de todos os compoñentes, se están orientados ou non, se están deformados, agrupacións, asociacións, etc.

Todo isto permítenos clasificar a rocha e proporciónanos información para diferentes obxectivos, no caso de estudos xeolóxicos:

Coñecer detalles do ambiente e proceso de formación da rocha, ou incluso, dos procesos de alteración ou deformación que haxa podido sufrir despois.
Coñecer o estado da rocha e prever como se podería comportar se se utiliza como rocha ornamental (pedra de construción), ou como base dunha cimentación.
Estudar mineralizacións de interese económico.

Nuria Sánchez Delgado

Dra. en Geología

MINERGAL-CENTRO TECNOLÓXICO DO GRANITO

Introducción á Microscopía Óptica

O microscopio estereoscópico é un tipo de microscopio óptico que permite obter imaxes en tres dimensións. Esta é a principal característica que o diferenza do resto de microscopios ópticos nos que a mostra se observa en dúas dimensións. Isto débese a que as traxectorias de luz a cada ocular son independentes, presentándose ao mesmo tempo dúas imaxes do mesmo obxecto tomadas dende ángulos lixeiramente diferentes, o que da como resultado unha vista tridimensional.

Este microscopio constitue unha ferramenta moi útil para o estudo de microminerais en especímenes rochosos porque permite examinar superficies sólidas de tamaños relativamente grandes a gran distancia de traballo e profundidade de campo, sen necesidade de procesar ou destruir a mostra.

As microfotografías mostradas nesta exposición realizáronse na Unidade de Microscopía Electrónica e Confocal e de Especialidades Biolóxicas da Área de Infraestruras de Investigación da USC, co microscopio estereoscópico de altas prestacións Leica M205FA. Este microscopio ten a equipación necesaria para obter imaxes en campo claro con iluminación episcópica, mediante un anel de leds configurable, así como diascópica nas técnicas tamén de campo claro, campo oscuro e contraste de Rotterman. Así mesmo, permite a obtención de imaxes de fluorescencia nos rangos de emisión dende o ultravioleta (UR) ata o infravermello (IR). As imaxes son captadas coa cámara dixital de color real e alta sensibilidade Leica 7000T.

Durante o estudo, as rochas e minerais foron especialmente colocados buscando as mellores condicións de iluminación e orientación para mostrar información da cor, brillo e estructura cristalina correspondente.

Mercedes Rivas Cascallar

Unidade de Microscopía Electrónica e de Apoio ás Especialidades Biolóxicas da Área de Infraestruturas de Investigación da USC.

Introducción á Microscopía Electrónica

A técnica de microscopía electrónica de varrido baséase na análise superficial dunha mostra, mediante o varrido cun feixe de electróns, como consecuencia desta interacción (electróns/mostra) xenéranse diferentes sinais (electróns SE, electróns retrodispersados, raios X, etc.) que serán recollidos por distintos detectores, proporcionando unha imaxe da morfoloxía externa da mesma.

Complementariamente, podemos coñecer a composición superficial da mostra a través do sinal de raios X xerados por esa interacción feixe/mostra. O espectro que se obtén representa os picos dos elementos que compoñen a mostra.

As imaxes de microscopía electrónica presentadas nesta exposición realizáronse na Unidade de Microscopía Electrónica e Confocal da Universidade de Santiago de Compostela.

O equipo utilizado foi un SEM EVO LS15 (ZEISS) e as condicións de adquisición foron a presión variable (VP) e cunha voltaxe de 20kV, empregando o detector de electróns retrodispersados (BSD).

Raquel Antón Segurado.

Unidade de Microscopía Electrónica e de Apoio ás Especialidades Biolóxicas da Área de Infraestruturas de Investigación da USC.

Introducción á Fluorescencia de Raios X (composición elemental)

A análise de elementos químicos é fundamental para poder identificar un mineral, pois este defínese coma unha combinación de composición e estructura. Históricamente os elementos químicos análizábanse a través das marchas analíticas clásicas que empregaban métodos químicos para a determinación. Na actualidade empréganse diversas técnicas coma absorción atómica, ICP, Ablación Láser, Activación neutrónica, PIXE, PIGE ou Fluorescencia de raios X entre outras. A elección dunha ou outra técnica depende de diferentes criterios como a disponibilidade da mesma, o estado físico e cantidade da mostra, as necesidades de límite de detección, etc.

A fluorescencia de raios X, técnica empregada nestas análises, é unha das máis populares e accesibles na caracterización de minerais e materiais naturais. É unha técnica versátil, que permite realizar as análises de modo non destrutivo barrendo a superficie da peza e acada unha precisión e sensibilidade moi aceptable.

A fluorescencia de raios X é unha técnica de tipo físico e baséase na interacción da materia ca radiacción electromagnética en lonxitudes de onda de raios X. Os átomos do mineral, ao ser impactados cos raios X, desprenden un electrón interno. Esta situación produce unha inestabilidade enerxética no átomo que ocasiona que outros electróns de capas superiores ocupen o seu lugar. Nese proceso libéranse raios X que son característicos de cada elemento químico. A detección de todos os distintos tipos de raios X emitidos vai permitir identificar cada un dos elementos químicos que están emitindo. Desta maneira sinxela e rápida somo capaces de identificar con precisión a composición química dun mineral.

O equipo empregado nestas análises é un Espectrómetro de Fluorescencia de Raios X de Dispersión de Enerxía BRUKER M4Tornado con fonte de Molibdeno e detector dobre de Si(Li). As análises realizáronse en vacío e por escaneo da superficie en barridos con paso de 4 micrómetros.

Oscar Lantes Suárez

Unidade de Arqueometría e de Caracterización de Materiais da Área de Infraestruturas de Investigación da USC